Токойлорду сактоо токойчулардын, мугалимдердин колунда эмес, мектеп окуучуларынын колунда жана биз токойдон киреше алып, бирок анын ордуна токойго эч нерсе бербей жатабыз

Жыл сайын апрель айынан июнь айына чейин КМШнын көптөгөн өлкөлөрүндө “Парктардын маршы” экологиялык акциясы өткөрүлөт. Бул акциянын жүрүшүндө улуттук парктар жана коруктар эшигин ачып, алардын ишмердүүлүгү менен тааныштырып, жаратылыш аймактарын колдоо жана сактоо идеясынын айланасында биригишет.

Быйыл Парктар маршы “Табигый экосистемаларды – сактоо жана калыбына келтирүү” деген ураан астында өтүүдө. Бул чакырык БУУнун 2021-2030-жылдарды экосистеманы калыбына келтирүүгө арналган он жылдык деп жарыялоосун кайталайт. Табигый экосистемалар климаттын өзгөрүшүн жөнгө салууда адамдын негизги жардамчысы болуп саналат. Бирок адам көп учурда мындай жардамды баалабайт. Анын туура эмес иш-аракеттеринен — токойлорду ашыкча кыюу, саздарды кургатуу, айлана-чөйрөнүн булганышы — экосистемалардын деградациясына алып келет. Натыйжада бул климаттык процесстерге, демек, адамдардын жыргалчылыгына терс таасирин тийгизет. Базар-Коргон районунда «Парктар маршы» акыркы бир нече жылдан бери Дашман мамлекеттик коругунун аймагында өткөрүлүп келет, иш-чара быйыл да четте калган жок, акция коруктун аймагында өттү.

Кадыр Садабаев Дашман мамлекеттик жаратылыш коругунун директорунун орун басары «Кыргызстанда 20га жакын өзгөчө корголуучу зоналар бар. «Дашман» корголуучу аймактарга кирет. Ал Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн 2012-жылдын 12-июнундагы токтому менен жаңгак токойлорунун генофондун сактоо максатында түзүлгөн, анткени алар байыркы жана реликт… Токой чарбасынын өзүнүн планы бар – жыл сайын бак-дарак отургузушат . Ал эми коруктун аймагында бак-дарактар табигый түрдө өсүп, жаңыланышы керек. Ал үчүн бул жерде «Дашман» коругу жаралган. Бул иштердин баары мамлекет тарабынан көзөмөлдөнөт”.

Иш-чарага райондук администрациянын 50гө жакын өкүлдөрү, мектептердин окуучулары жана мугалимдери, Гумкана жана Кызыл-Суу айылдарынан жараандар, CAMP Алатоо коомдук фондунун адистери катышты.

Ошондой эле Кадыр Садабаев токой экосистемасы топурак, бак-дарактар, бадалдар, чөптөр, козу карындар, микроорганизмдер, курт-кумурскалар, жаныбарлар, канаттуулардан турат деп түшүндүрдү. Бул татаал жана көп функциялуу системаны сактап калуу үчүн кандай чараларды көрүү керек? Коруктун кызматкерлери белгилегендей, өсүп келе жаткан муун токойду сактап калуу эстафетасын алып, ата-энелери жана теңтуштары үчүн жаратылыштын жыргалчылыгы үчүн иш-аракеттердин маанилүүлүгү тууралуу айтып, маалыматтын дирижеру болууга тийиш. «Дашман» мамлекеттик коругунун инженери Давлетбек Бообеков балдарга токойдун негизги зыянкечтери адам жана мал экендигин айтты.

Давлетбек Бообеков: Көрүп турган долононун жашы 20.  Карап көрсөң, бул дарактын канча түрдүү кыйынчылыктарга дуушар болгонун көрөсүң. Анын кабыгын курт-кумурскалар жеп кеткен, эл сындырып, аба ырайынын начардыгы таасир эткен. Бирок ага карабастан табигый түрдө өскөн. Бул даракты бизге табият тартуулады. Кээ бирөөлөр түшүнбөй, бул даракка атты байлап, кабыгын бузуп коюшат. Андыктан ар бир тургун бул токойду сактап калууга болгон аракетин жумшашы керек. Келечек муун токойду сактоо үчүн эмне кылуу керектигин билсе, анда биздин келечегибиз жакшы. Эгер сен 10 кишиге түшүндүрсөң, алар башкаларга айтса, тез эле жайылып кетет”.

Акцияга катышкан мектеп окуучулары чоңдордун суроолоруна жигердүү жооп берип, токойдун жок болуп кетпешине кантип жардам берүү керектиги боюнча өз ойлорун айтышып, теңтуштарынын жана ата-энелеринин арасында экосистеманы сактоо боюнча маалыматтык кампанияны өткөрүүгө даяр экендиктерин билдиришти.

Нуриза Арстанбекова, No18 А. Тагаев атындагы мектептин окуучусу: «Биздин мектепте «Жашыл дарыкана» клубу бар. Биз экоактивисттер токойдо элдин өзүн кандай алып жүргөнүн көрүп, ага каршы чыгып жатабыз. Токойубузду сактап калууга аракет кылабыз. Кээ бирөөлөр бул жерлерди көрүүнү кыялданышат, ал эми ээн талааларды, дарыя жээктерин эмес, кайталангыс жаратылышты өз көздөрү менен көрүү үчүн келишет. Жаратылыш зонасында таштандылар көп экенин айтып, аша чапкан жок. Адамдардын токойдогу жүрүм-турумунун дагы бир терс көрүнүшү таштандылар».

Мектеп окуучуларына таштандыны кантип туура керектөө керек экенин CAMP Алатоо коомдук фондунун долбоорунун адиси Азамат Усупбеков өткөргөн интерактивдүү көнүгүү учурунда айтып берди. Бул уюм бир нече жылдан бери Дашман мамлекеттик жаратылыш коругунун кызматкерлерин жаңгак токойлорун жана жайыттарды сактоо боюнча кыргыз-герман долбоорунун алкагында «Парктар маршы» өткөрүү демилгесин колдоп келет.

Азамат Усупбеков, CAMP Алатоо коомдук фондунун долбоорун адиси: »

CAMP Alatoo 8 жылдан бери жаңгак токойлорун сактап келе жаткан уюм дейт, андан кийин токойлорду сактоо токойчулардын, мугалимдердин колунда эмес, мектеп окуучуларынын колунда жана биз токойдон киреше алып, бирок анын ордуна токойго эч нерсе бербейбиз.»

Полигондордун сүрөттөрүнүн жана тескерисинче, таштандыларды жоопкерчиликтүү керектөөнүн белгилеринин жардамы менен балдар бул көйгөйдү кантип чечүү керектигин түшүнө алышты. Пластикалык бөтөлкөлөрдүн жана баштыктардын калдыктарынын айлана-чөйрөгө тийгизген таасирин мектеп окуучулары таштанды чогултууга баруу менен иш жүзүндө баалашты. Жарым саатта толтурулган баштыктар, бөтөлкөлөр, балмуздак таңгактары, тамак-аштын калдыктары калкта тез арада экологиялык маданиятты калыптандыруу зарылдыгын ачык ырастады.

Акциянын катышуучулары быйыл Тоо экосистемаларын коргоо жана климаттык туруктуулук жылы деп жарыялангандан баштап, жаш муундарга да мүмкүнчүлүк берүү үчүн кыргыз эли токойго жана айлана-чөйрөгө болгон мамилесин өзгөртө баштайт деген ишенимин билдиришти. «Кайталангыс табигый байлыкка ээ болуп, аны сөз менен эмес, иш жүзүндө коргогула»- дешти.

Паркттар маршынан алынган подкастты ушул жерден угуңуз:

Гүлназ Камбарали кызы